هەڵبژاردنەکانی عێراق و ڕۆڵی ئەکتەرە بیانییەکان؛ دەستێوەردانی واشنتۆن چۆنە؟

هەڵبژاردنەکانی پەرلەمانی عێراق ڕۆژی 11 ی نۆڤەمبەر بە ڕکابەری زیاتر لە 7768 بەربژێر بۆ بەدەستهێنانی 329 کورسی لە پەرلەمان بەڕێوە دەچێت، ئاڵبەت 9 کورسی پەرلەمان هی نوێنەری کەمینە ئایینی و ئێتنیکیەکان لەوانە مەسێحی، ئێزدی، شەبەک، مەندەلی و کوردە فەیلیەکانە.

هەڵبژاردنەکانی عیراق بە پێچەوانەی ئەوەی کە لە قۆناغی یەکەم دەگاتە بەرچاو، پرسێکی بەس ناوخۆیی نییە، چونکوو هەندێک حکومەتی ناوچەیی و نێودەوڵەتی بەدوای کاریگەری لەسەر چوارچێوەی سیاسی بەدەست هاتوو لە هەڵبژاردنەکانن. هێزگەلێک کە بەدوای دزە لە بواری سیاسی عێراقن، کامانەن؟

یەکەم؛ ئەمریکا

باڵوێزخانەی ئەمریکا راستەوخۆ لە ڕێگای بەڕێوەبردنی کۆبوونەوەی شاراوە و دابینی دارایی هەندێک گرووپی تایبەت لە ڕەوتی هەڵبژاردنەکانی پەرلەمانی عێراق دەستێوەردان دەکات. ئەمریکا لە کۆمەڵێک ئامێر بۆ گوشار لەسەر حکومەت و ئاستی سیاسی کەڵکوەردەگرێت.

1. پارە و دۆلار کە واشنتۆن لە ڕێگای ڕێکخستنی فرۆشی دۆلار و حەواڵەکانەوە دەتوانێت پێی بازاڕی عێراق و ئابووری خەڵک هەڵبوەشێنێتەوە.

2. پێشکەش کردنی یارمەتی و پەروەردەی ئەمنیەتی بەمەرجی چاکسازی و چەکداماڵینی بەرخۆدانی عێراق.

3. دیپلۆماسی بژاردەیی و پاڵپشتی لە کەسایەتیەکان و بەرنامەی تایبەت.

دووهەم؛ تورکیا

تورکیا هەوڵگەلێکی ئاشکرای لە بواری دەستێوەردان لە هەڵبژاردنەکانی عێراق گرتووەتە پێش و بە شێوەی ئاشكرا لە بەرەی تورکمانی و هەندێک هێز و پارتی سوننە پاڵپشتی دەکات.

ئەنقەە بەدوای تۆکمە کردنەوەی دزەی خۆی لە باکووری عێراقە و لە ئاڵۆزی لەگەڵ کوردەکان لە قازانجی خۆی کەڵکوەردەگرێت. ئەو دەستێوەردانە بەس لە چوارچێوەی دەستێوەردانی هەڵبژاردنی نییە؛ بەڵکوو هەوڵێکە بۆ کێشانی دووبارەی نەخشەی کۆنترۆڵی وزە و ئەمنیەتی ناوچەکە.

ئاسایشی سنوورەکان و شوێنگیری کردنی پەکەکە، دۆسیەی هاوپەیوەند بە سەرچاوەکانی ئاوی ڕووبارەکانی دیجلە و فرات و مەرجدانان لەسەر ڕێگای گەشە و لکاندنی زەوینی بە مەدیتەرانە لە ئامانجەکانی تورکیا لە کاریگەری لەسەر ڕەوتی سیاسی عێراقە.

سێهەم؛ وڵاتانی عەرەبی پەراوێزی کەنداوی فارس

بە نووسراوی ئەلجەزیرە، وڵاتانی عەرەبی پەراوێزی کەنداوی فارس لە پێوەندی خۆیان لەگەڵ عێراق ڕوانگەی ئەرێنیان گرتووەتە پێش کە هاوئاهەنگە لەگەڵ پڕۆژەکانی گواستنەوەی کارەبا و سەرمایەدانەری هاوبەش و کەشی کردنەوەی ناوچەیی. ئەو کارە بە سەرمایەدانەری زیرەکانە لە ژیرخانەکان، ناوچەی ئازاد و وزە دووبارەبووەکان، شوێنگیری دەکرێت تا وڵاتگانی عەرەبیش لە هەلگەلێک کە ئابووری جۆرقاققوجۆری عێراق پێک دەهێنن، بەهرەمەند بن. ئەو وڵاتانە بەدوای بەدەستهێنانی خاڵگەلێک لەوانە لە بواری بەکارهێنانی وزە و دارایی لە پڕۆژەگەلی گاز و پێترۆکیمیاین و هەوڵ دەدەن ئەو هەلانە بە پشتیوانی دیپلۆماتیکی چالاک بکەنەوە.

ئەو وڵاتانە، پارتگەلێکی حزبگەلێکی تایبەتیان لە عێراق نییە، بەڵام ئەنجامەکانی هەڵبژاردنەکان لەگەڵ هەندێک پێوەر لەوانە لە بواری باشتر کردنی کەشی گشتی لە عیراق و پێوەندی ئەو وڵاتە لەگەڵ دراوسێکانی ئەسەنگێنن.

قەتەر ئەگەرچی هەوڵ دەدات ڕۆڵی شاراوەی خۆی لە کاریگەری لەسەر هەڵبژاردنەکانی عێراق بشارێتەوە، بەڵام ناتوانێت شوێنپێی دۆلارە نەوتیەکانی خۆی لەسەر ڕەوتی هەڵبژاردنەکان بەتواوەتی دابپۆشێت. ئەو وڵاتە لە هێزەکان و حزبە سوننەکان پاڵپشتی دەکات.