تەشەنەی پەیوەندییەکانی بەغدا و هەولێر؛ لە داخستنی مووچە تا گوشاری نێودەوڵەتی

 پەیوەندییە پڕ ناکۆکییەکانی نێوان دەوڵەتی ناوەندی بەغدا و هەرێمی کوردستان دیسان گەیشتۆتە ئاستێکی قەیراناوی؛ قەیرانێک کە نە تەنیا مەعاشی سەدان هەزار کارمەند و فەرمانبەری هەرێمی کوردستانی خستۆتە مەترسییەوە، بەڵکوو کەلێنە بنەماییەکانی ناو پێکهاتەی سیاسیی عێراقی ئاشکراتر کردووە.

بە گوێرەی "عەرەب ویکلی"، ناکۆکیی دێرینی نێوان بەغدا و هەولێر کە لە ساڵی 2005 بە هیوای سەرگرتنی فیدراڵیزم و هاوبەشیی یەکسان دەستی پێکرد، ئێستا بۆتە قەیرانێکی نیشتمانی. لەمناوە ڕاپەڕاندنی نێوەچڵی یاسای نەوت و گازی فیدراڵ (بڕگەکانی 111 و 112ی دەستووری عێراق)، وەستانی پەیتاپەیتای پشکی گوژمەی هەرێم و ڕیفراندۆمی سەربەخۆیی لە ساڵی 2017، هەموو دەرکەوتەکانی ئەم ناکۆکییانەن. تەنانەت لە نوێترین گۆڕانکارییەکاندا، سەفەری ئەمدواییەی مەسروور بارزانی سەرۆک وەزیرانی ھەرێمی کوردستان بۆ واشنتۆن و واژۆکردنی دوو گرێبەستی سەرمایەدانەری لەگەڵ کۆمپانیا ئەمریکییەکانی (HKN Energy) و (WesternZagros) بۆ گەشەی ژێرخانی گاز، بۆتە هۆی کاردانەوەی توندی دەوڵەتی ناوەندیی عێراق.

هاوکات بە ڕاپۆرتی "Iraq Oil Report"، پاش ئەم سەفەر و واژۆکردنی گرێبەستانە، وەزارەتی نەوتی عێراق ئەم ڕێککەوتنەی بە "نایاسایی" زانیوە و هەڕەشەی پەیجوریی یاسایی کردووە. لە درێژەدا، وەزارەتی دارایی عێراقیش ڕایگەیاندووە کە پێشی بە ناردنی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم گرتووە؛ بڕیارێک کە بە ئاشکرا وەک ئامرزاێک بۆ گوشارێکی سیاسی دێتە ئەژمار.

لەوبارەیەوە ڕۆژنامەی "الشرق الاوسط"ـێش لە ڕاپۆرتێکی چڕوپڕدا ڕایگەیاندووە کە وەزیری دارایی عێراق، لە نامەیەکی فەرمی لە بەرواری 21ی مەی 2025 بۆ هەرێم، هۆکاری داخستنی ڕەوتی مووچەناردن بۆ هەرێمی، تێپەڕینی هەرێم لە پشکی یاسایی لەسەدا 12.67ی بوودجەی گشتی ڕاگەیاندووە. بەپێی پاگەندەی ئەو وەزارەتخانەیە، هەرێمی کوردستان لە ماوەی ساڵەکانی 2023 تا ئاڤریلی 2025 زیاتر لە 19.9 تریلیۆن دۆلار داهاتی بووە کە تەنیا 598.5 ملیارد دیناری ڕادەستی دەوڵەتی ناوەندی کردووە.

ڕۆژنامەکە هەروەها باسی لە کاردانەوەی توندی بەرپرسانی هەرێم بەو نامەیە کردووە. بۆ وێنە پێشەوا هەورامانی، وتەبێژی دەوڵەتی هەرێمی کوردستان، هاوکاتی هەڵسەنگاندنی سیاسەتەکانی بەغدا بە "برسێتی‌دان و کۆمەڵکوژیی پەیتایی"، هوشداری داوە کە "مێژوو، کەسانێک کە پاشەکشێ دەکەن لە بەرگری لە مافی گەلی خۆیان، دادگایی دەکات". ناوبراو جەختی لەوەش کردووە کە مووچەی فەرمانبەران نابێتە بکرێتە بارمتەی ناکۆکییە سیاسییەکان.

لە بواری دیپلۆماسیدا، نێچیرڤان بارزانی سەرۆکی هەرێمی کوردستان و مارک ڕۆبیۆی وەزیری دەرەوەی ئەمریکا لەوبارەیەوە پەیوەندی تەلەفونیان بووە و بە گوێرەی نووسینگەی سەرۆکایەتی هەرێم، ئەو پەیوەندییە لە پێناو زەروورەتی پاراستنی سەقامگیری لە عێراق و ناوچەدا ئەنجام دراوە. بە جۆرێک کە ئێحسان شەمری مامۆستا زانستە سیاسییەکانی زانکۆی بەغدا، لای وایە ئەمریکا لە ئێستادا لانی‌زۆری گوشار خستۆتە سەر دەوڵەتی عێراق؛ گوشارگەلێک کە هەم دۆسیەکانی هەرێم لەخۆ دەگرێت و هەمیش داواکارییەکان بۆ هەڵوەشانەوەی هێزە ملیشیاکانی عێراق.

لە لایەکی ترەوە، هاوکاتی تەشەنەی پەیوەندییەکان، پەرلەمانتارانی کورد بەدوای دیداری لەگەڵ سەرۆک‌وەزیرانی محەمەد شیاع سوودانی‌یەوەن، بەڵکوو لەبارەی پاشهاتەکانی ئەو بڕیارە گفتوگۆی لەگەڵدا بکەن و ناڕەزایەتی فەرمی خۆیان بە سەرۆک وەزیران بگەیێنن.

ئینجا لە کاتێکدا کە قەیرانەکانی ئێستا سەرتر لە ناکۆکییەکان لەسەر سەرچاوەگەلی سروشتییە، "عەرەب ویکلی" لە شرۆڤەیەکدا هوشداری داوە کە ئەم ناکۆکیانە هەڕەشەن بۆ "هاوبەشی نیشتمانی" لە عێراق. بە چەشنێک کە بەپێی ماددەی 115ی دەستووری عێراق، لە ئەگەری ناکۆکیی یاسایی خۆجێی و فیدراڵی، یەکەمایەتی بە یاساگەلی هەرێمە، مەگین لە بواری دەسەڵاتی قۆرغەکراوی دەوڵەتی ناوەندی؛ کەواتە هەر جۆرە ڕێگەچارەیەک دەبێ نە تەنیا بۆ هەرێمی کوردستان، بەڵکوو دەبێ بۆ هەموو پارێزگا نەوتییەکانی عێراقی وەک بەسرە، زیقار و میسانیش شیاوی ڕاپەراندن بێت.

بە گوێرەی "عەرەب ویکلی"، لە ئەنجامدا ئەوی ڕووی لە لاواز بوونە، نە تەنیا پەیوەندییە ماڵی یان نەوتییەکانی نێوان دوو لا، بەڵکوو چەمکی هاووڵاتێتی، دادپەروەری و متمانەی بەرامبەر لە نێوان پێکهاتە سەرەکییەکانی عێراقە. کەواتە ڕێگەچارە نەک لە حوکمی ماڵی و دارایی، بەڵکوو لە ئیرادەی سیاسی و گەڕانەوە بۆ ڕۆحی هاوبەشیی دەستووردایە؛ ئیرادەیک کە هاووڵاتیی کورد نەک وەک میوان، بەڵکوو بە هاوبەشی داڕشتنی داهاتووی عێراقی دەزانێت.