هەڵبژاردنێک بۆ پێکەوەژیان یان چەند پارچەکردنی کەرکووک

 بەشی نێودەوڵەتی: هاوکاتی هەڵبژاردنەکانی پەرلەمانی 2025 عێراق، شاری کەرکوک بۆتە شارێکی ڕەنگاڵەی پۆستەرەکان کە لە هەموو جۆرە پێکهاتەیەکی ئیتنیکی و زمانی و مەزهەبی تێدا بەدی دەکەی: کورد، عەرەب، تورکمان و ... هەر بەربژێرێک بەڵێنی دەدا کە بەرگری لە پشکی گەلی خۆی لەو شارەدا دەکات. لە سارێک کە سەردەمانێک هێمای هاوژینیی گەلای عێراق بوو، ئێستا لەسای ڕکابەرییەکانی هەڵبژاردن، بۆتە مەیدانی سنووربەندیی ئیتنیکی و نیشان دەدا کە ئەو پارێزگایە هەڵگری سێ دنیای جیاوازە کە تەنیا نەوت و یادەوەری و نامتمانەیی پێکەوە کۆی کردوونەتەوە. هەر بۆیە براوەی هەڵبژاردنەکان، بە تەنێ دەسەڵاتی پارێزگای نادرێتێ و دۆڕاوەکەش بە یەکجاری وەلا نانرێت.

کەرکووک شوێنی پێک‌گەیشتنەوەی کەلێنەکانی عێراقە. پارێزگایەک بە 1.77 ملیۆن حیشمەت و دەوڵەمەند لەباری نەوتەوە و لە پەرلەمانی عێراقدا خاوەن 13 کورسییە و لەوان کورسییەک بۆ کەمینەی مەسیحی و 3 کورسیش بۆ ژنان؛ بەڵام دابەشکارییەکی تریش بە نەنووسراوەیی ماوەتەوە کە کوردەکان بۆ (6) کورسی، عەرەب بۆ (4) کورسی و تورکمان بۆ (2) کورسی ڕکابەری دەکەن. بەوەشەوە پشکی کەرکووک لەباری سیاسی و ئابوورییەوە دەبوو زیاتر لەوانە با.

لە ڕکابەرییەکانی پەرلەمانی 2025ـیشدا 251 بەربژێر و لەوان 76 ژن بۆ بەدەست‌هێنانی دەنگی 958 هەزار و 141 کەسی شیاوی دەنگدان ناونووسیان کردووە. واتە پشکی هەر کورسییەک 74 هەزار دەنگە. ئەوە لە کاتێکدایە کە بە هۆی کێشە چارەسەرنەبووەکان لەبارەی پێکهاتەی ئیتنیکی ئەو شارە، دواسەرژمێرییەکان بۆ چەندین ساڵ لەوە پێش دەگەڕێنەوە و ئەوە هەڵبژاردنەکانن کە جەوری سەرژمێری دەکێشن. هەر ئەوەشە کە هەڵبژاردنەکان خۆیان بوونەتە شوێنی شەڕ و ململانێی کۆن لەسەر خاک و شوناسی ئەو شارە و بەڵێنەکان بۆ خزمەتگەیاندن و دامەزراندنی خەڵکی لە لایەن بەربژێرانەوە، خێرا بە ئاراستەی ئیتنیکیدا دەشکێتەوە.

دیارە لە کەشێکی ئاوادا، ژیانی هاوبەشی کەرکوک لە بازاڕە ئاوێتەکان و شەقامە دوو زمانەکانی تا یادەوەریی هاوبەشیان، بۆتە قوربانیی سیاسەتێک کە پاداشتی ئاژاوەیە و سزاکەی پێکەوە حەوانەوە. ئەوە لە کاتێکدایە کە ساڵانێکی زۆری سیاسەتی تەعریب لە سەردەمی بەعسیزم و پێش ئەویش لە پشت پێکهاتەی جەماوەریی ئەو شارەدایە، چونکە دواسەرژمێریی 1957 باس لە بوونی لەسەدا 48.3ی کورد، لەسەدا 22.5ی عەرەب و لەسەدا 21.4ی تورکمان لەو شارە دەکەن.

ئەوە سەرەڕای سیاسەتێکی شاراوە و ئەندازیاری‌کراوەی جەماوەری لە دوو دەیەی ڕابردوو لە لایەن بەغداوەیە کە بۆ کۆنتڕۆڵی دەنگ و پشکی کوردەکان لەو شارەدا هەست پێدەکرێت؛ بەتایبەت کاتێک دەنگی کوردەکان لە 2014دا لەسەدا 54 بووە، دەبین کە لە 2023دا بۆ لەسەدا 43 دابەزیوە؛ لەکاتێکدا کە وەک وترا یەک دەیەیە کە سەرژمێرێکی نوێ لەو شارەدا نەکراوە.

هاوکات پرسی نەوتی کەرکووک و ڕێککەوتنی بەغدا لەگەڵ کۆمپانیای بریتیش پێترۆلیۆم بە گرێبەستێکی چەند ملیاردی و هەوڵی عێراق بۆ بەرزکردنەوەی فرۆشی نەوتیی تا 6 ملیۆن بەرمیل لە ساڵی 2029، دەتوانێ سەلمێنەری بە سانتراڵ‌کردنی کەرکوک لە ناوەندی ناکۆکییە سیاسی و ئابوورییەکانی وڵات و هەوڵێکی شاراوە بۆ پەلداکوتانەوەی بەغدا لەو شارە دەوڵەمەندە نەوتییە و بێ‌دەسەڵات‌کردنی هەولێر لە ئیدارەی شارەکە بێت.

هەڵبەت نابێ دزە و دەستێوەردانی دەرەوەیی لە ناوخۆ کەرکوک لە بیر بکەین. بە تایبەت کە ئاشکرایە تورکیا چۆن پاڵپشتیی تورکەمانانی ئەو شارە دەکات و بەرپرسانی باڵای تورکیا و لەوان خود ڕەجەب تەیب ئەردۆغانی سەرۆک کۆمار و دەوڵەت باخچەلیی سەرکردەی پارتی بزووتنەوەی نەتەوەپەرەستی ئەو وڵاتە، گەلێ جار لە لێدوانەکانیان کەرکوکیان بە شاری تورکەمانان ناساندووە و ئەنقەرە بە بەهرەمەندی لە هێڵی بۆریی کەرکووک-جیهان بەدوای دۆزینەوەی ڕێگەیەک بۆ دەستێوەردان لە پێکهاتەی دەسەڵاتی ئەو شارەیە.

اما نفوذ خارجی به مرزهای عراق محدود نمی‌ماند. ترکیه خود را حامی ترکمن‌های عراق معرفی می‌کند؛ مقامات آنکارا از جمله رجب طیب اردوغان و دولت باغچلی، بارها کرکوک را «شهر ترکمن‌ها» نامیده‌اند. نفوذ ترکیه از طریق خطوط لوله نفت و بندر جیهان، به آنکارا قدرت چانه‌زنی با هر دو مرکز – بغداد و اربیل – می‌دهد. در سوی دیگر، کردها نیز خود به دو اردوگاه منطقه‌ای تقسیم شده‌اند.